Ścieżka dydaktyczna „Cysterski Gaj" o charakterze historyczno - przyrodniczym to pewien rodzaj szlaku turystycznego, który został poprowadzony w taki sposób, aby zaprezentować wszelkie walory przyrodnicze Koronowa z uwzględnieniem jego zamierzchłej przeszłości. Wyznaczony szlak powstał, aby umożliwić postrzeganie przyrody jako zespołu elementów, zjawisk i procesów tworzących środowisko, w którym żyjemy. Dane historyczne prezentują okoliczności powstania istotnych zabytków i miejsc znajdujących się na trasie wędrówki, przedstawiają ich dawne oblicza, ukazują przemiany w nich zachodzące i pozwalają na skonfrontowanie z czasem obecnym.
Cała trasa ścieżki ma długość ok. 3 km i składa się z dwudziestu tablic z opisami historyczno – przyrodniczymi. Zawierają one zdjęcia, nazwy drzew, krzewów, roślin, które napotkamy na trasie wycieczki oraz informacje o najciekawszych zjawiskach i ciekawostkach przyrodniczych. Dodatkowo zaznaczone są poszczególne okazy przyrodnicze – w tym pomniki przyrody. W dziedzinie historii tablice zaznajomią nas z odległą przeszłością danego miejsca, podadzą daty powstania i przemian, wyjaśnią obecną jego formę i ukażą najwartościowsze i najstarsze elementy danego obiektu.
Nazwa ścieżki – „Cysterski Gaj" – nawiązuje do zlokalizowanego w Koronowie kompleksu leśnego, którego początki są ściśle związane z Zakonem Cystersów. W dawnych czasach - wiek XIV - to Cystersi mieli go w swoim posiadaniu i opiece.
Krocząc szlakiem ścieżki napotkamy poszczególne stanowiska, które przekażą nam informacje dotyczące danego miejsca. Rozpoczynając wycieczkę od centralnego punktu - rynku - zapoznamy się z historią miasta. Wiąże się ona ściśle z przeniesieniem siedziby Cystersów do ówczesnej wsi Smeysche. Od tego momentu nastąpił wielokierunkowy rozwój. Doprowadził on do powstania miasta, które wraz z kościołem i klasztorem ciągle się rozbudowywało. Za sprawą starań zakonników 18 grudnia 1368 r. został wydany przez króla Kazimierza Wielkiego akt lokacyjny dla miasta Koronowa. Nazwa miasta związana jest z nazwą klasztoru, w którym szczególną czcią darzono Najświętszą Maryję Pannę (Corona Mariae). Aby dokładniej poznać wartość kościoła, w dalszej wędrówce szlakiem ścieżki, należy zapoznać się zarówno z jego architekturą jak i wystrojem wewnętrznym.
W obrębie zwiedzania zawarty jest także drugi obiekt sakralny - kościół pod wezwaniem św. Andrzeja. Na tym etapie ścieżki dydaktycznej mamy okazję dowiedzieć się jakie były losy poprzednich kościołów stojących w tym samym miejscu oraz poznać charakterystykę obecnego. Kolejny punkt na trasie szlaku zajmuje bożnica żydowska – obecnie uznawana za obiekt zabytkowy godny poznania.
Za historycznie istotne uznane jest także miejsce wyruszenia wojsk polskich na bitwę z Krzyżakami mającą rozstrzygniecie pod Wilczem. Oznaczone jest ono kamieniem z naniesionym na niego tablicą upamiętniającą zdarzenie z października 1410r. To szczególne miejsce zdobi dodatkowo dorodny dąb. Od tego momentu wkraczamy na teren uroczego zakątka przyrodniczego. Znajdziemy tutaj szereg okazów botanicznych. Na samym początku drogi mamy okazję podziwiać aleję lipową. Okazy tutaj występujące osiągają około 200 lat.
Kierując się dalej drogą, która kiedyś prowadziła do miasta Koronowa, natrafiamy na zbiorowisko grądowe. Podziwiać tutaj możemy wiekowe graby, buki, dęby oraz klony. Wśród roślinności zielnej odnajdziemy przedstawicieli gwiazdnic, podagryczników oraz gajowców. Wiosną w tym miejscu ziarnopłony i przylaszczki tworzą kolorowe kobierce. Odnajdziemy także będące pod ochroną: kopytnika pospolitego, marzanke wonną, kokoryczkę wielokwiatową i lilię złotogłów. Kierując się z tego miejsca w stronę dawnej cegielni możemy odnaleźć liczne kryształy gipsowe. Na Placu Wolności mamy okazję poznać dawny układ zabudowań rekreacyjnych na tym terenie i podziwiać platana z charakterystyczną korą.
W dalszej wędrówce dotrzemy do najwyżej położonego miejsca w Grabinie. Urokliwy wąwóz zaprowadzi nas do dębowego szlaku. W cieniu rozłożystych koron 300 – letnich drzew odnajdziemy szereg chronionych i rzadkich okazów roślin. Tutaj też występuje najcenniejszy gatunek roślinny przewiercień długolistny – relikt z okresu rozprzestrzeniania się lasów holoceńskich na Pomorzu. Wśród drzew i krzewów można odnaleźć cokół z figurką św. Jana. Niedaleko tego miejsca znajduje się punkt widokowy na miasto Koronowo. Przedstawia on panoramę miasta i ukazuje szachownicowy układ rynku. Dalszą trasę ścieżki ozdabia aleja kasztanowa prowadząca wzdłuż strumienia. Zauważymy tu także kamienno - ceglane mostki umożliwiające przejście na druga stronę strumienia w miejscu gdzie niegdyś stał młyn, którego ruiny możemy oglądać do dnia dzisiejszego. Ciekawostki archeologiczne możemy poznać na Górze Łokietka. Istniejące tu grodzisko dostarczyło wielu ciekawych odkryć. W pobliżu odnajdziemy rzadko spotykane gatunki sosen i bytujące tu ptaki. Mamy także okazję kroczyć wzdłuż drugiego strumienia na ścieżce i zwiedzać owiany legendą Diabelski Młyn. Wychodząc z urokliwego gaju i kierując się do miasta podążymy Międzynarodowym Szlakiem Cysterskim. Kończąc zwiedzanie powrócimy na rynek koronowski, gdzie możemy obejrzeć okazy Regionalnej Izby Pamięci i uzyskamy dodatkowe informacje o miejscu, w którym się znajdujemy.
Małgorzata Wesseł
