W okresie wczesnopiastowskim (950-1250 r.) na obszarze obecnego miasta wzniesione zostały przypuszczalnie dwa ośrodki grodowe: na tzw. Wzgórzu Łokietka (ok. 300 m na zachód od koryta Brdy, nieopodal mostu) oraz w lesie "Grabina" w Starym Dworze (ok. 250 m na południe od grodu koronowskiego).
W trakcie przeprowadzonych w 1995 roku badań archeologicznych nie potwierdzono istnienia drugiego grodziska. Badanie pierwszego /Wzgórze Łokietka/ przyniosło natomiast sensację. Datownie pierwotnego zasiedlenia tego miejsca przesunięto już na VII-VIII wiek. W początkach istnienia państwa polskiego Koronowo położone było prawdopodobnie w obrębie terytorium pomorskiego, którego południowa granica z Polanami przebiegała doliną Noteci. Ostatecznie okolice Koronowa zostały włączone do państwa polskiego na początku XII wieku i weszły w skład kasztelanii wyszogrodzkiej, obejmującej obszar północnych Kujaw, znajdujących się w okresie rozbicia dzielnicowego we władzy udzielnych książąt kujawskich.
W 1286 roku książę inowrocławski Siemomysł zezwolił zakonowi cysterskiemu w Byszewie (ok. 10 km na południowy zachód od obecnego Koronowa) na lokację ośrodka miejskiego na prawie średzkim, na terenie wsi Byszewo. Lokacja ta nie doszła jednak do skutku. Koronowo stanowiło pierwotnie - jako osada smolarska Smeysche (1288), Smexe (1292), własność biskupstwa kujawskiego. W 1288 roku nabyli ją Cystersi w drodze zamiany z biskupem włocławskim Wisławem i przenieśli tu siedzibę swego konwentu z Byszewa oraz założyli nowy klasztor. Istniały tu bardzo korzystne warunki do rozwoju gospodarczego - znakomity szlak komunikacyjny i transportowy, jakim była Brda i przeprawa przez nią oraz krzyżujące się tutaj szlaki handlowe z Kujaw i Wielkopolski do Gdańska i z Ziemi Chełmińskiej na Pomorze Zachodnie. Nazwę osady Cystersi zmienili na Felix Vallis, czyli Szczęśliwa Dolina. W rok później w zakonnych inkubałach pojawiło się drugie miano - Clara Vallis, czyli Jasna Dolina. 3 lutego 1359 roku król Kazimierz Wielki wydał przywilej zezwalający na założenie miasta o nazwie Koronowo, na prawie niemieckim, ale jego postanowienia nie zostały wypełnione.
